मैत्रीच्या सावल्या

भाग १ – बालपणाच्या गल्ल्या

गावाचं नाव होतं केरळवाडी. एक छोटसं, हिरवंगार गाव. कडेला डोंगर, खाली वाहणारी नदी, आणि गावातून जाणाऱ्या वाऱ्याला गंध असायचा – कधी शेताच्या मातीचा, कधी केळीच्या फुलांचा, तर कधी पावसात भिजलेल्या गवताचा.

याच गावात दोन मित्रांचा जीव लहानपणापासून एकमेकांशी गुंफला गेला होता. सिद्धार्थ – चपळ, धाडसी, शाळेत नेहमी पहिला, पण थोडा हट्टी. विनायक – शांत, विचार करायला आवडणारा, चित्रं काढायला, गाणी गायलाही आवडणारा.

शाळेच्या पहिल्या दिवशी दोघे एका बाकावर बसले आणि नंतर कधी वेगळे झालेच नाहीत. भल्या सकाळी शाळेला जाणं, दुपारी नदीत पोहायला जाणं, संध्याकाळी किल्ले बांधणं, झाडावरून पेरू चोरून खाणं – त्यांच्या मैत्रीचा प्रत्येक क्षण गावकऱ्यांसाठीही गोड गोष्ट होती.

एका पावसाळी दिवशी, शाळा सुटल्यानंतर नदीकाठी दोघं खेळत होते. पावसाचं पाणी ओसंडून वाहत होतं. “आपण जर या झाडावरून उडी मारली, तर थेट पलीकडच्या वाळूत पोहोचू!” सिद्धार्थच्या डोळ्यांत चमक होती. विनायक थोडा घाबरला, “अरे, पाणी खूप वाढलंय. उडी मारली तर वाहून जाऊ शकतो आपण.” “अरे, घाबरू नकोस! मी आहे ना तुझ्याबरोबर.”

सिद्धार्थने उडी मारली आणि खरोखर वाळूत पोहोचला. त्याचा हसरा चेहरा बघून विनायकनेही धाडस केलं, पण त्याचा पाय घसरला आणि तो जोरात पाण्यात पडला. क्षणभर तो बुडालाच. सिद्धार्थने जीवाचा आटापिटा करून त्याला ओढून बाहेर काढलं.

दोघे ओलेचिंब, थरथरत होते. पण त्या दिवशी एकमेकांच्या डोळ्यांत एक नवीन खात्री बसली – “आपण एकमेकांसाठी काहीही करू शकतो.”

भाग २ – वळण

काळ पुढे सरकत गेला. दहावीच्या परीक्षेनंतर गावाची वाट वेगळी झाली. सिद्धार्थला पुण्यातल्या नामांकित कॉलेजमध्ये प्रवेश मिळाला. मोठं शहर, मोठी स्वप्नं. विनायक मात्र गावातच राहिला. त्याला आई-वडिलांसोबत शेत सांभाळावं लागलं.

पहिल्या काही महिन्यांत दोघं पत्रं लिहायचे, कधी फोनवर बोलायचे. पण हळूहळू व्यस्त आयुष्याने दोघांमध्ये अंतर आणलं. सिद्धार्थ शहरातल्या धावपळीत, नवनवीन लोकांच्या गर्दीत रमू लागला. विनायक मात्र गावाच्या शांततेत, एकटेपणाशी झगडू लागला.

भाग ३ – जुनं पत्र

वर्षानुवर्षं गेली. सिद्धार्थ आता शहरात मोठा वकील झाला होता. एका दिवशी त्याच्या ऑफिसात पोस्टमन एक जुना, पिवळसर झालेला लिफाफा घेऊन आला. पत्ता वाचून तो चकित झाला – “केरळवाडी”.

पत्र उघडलं आणि त्याला ओळखीची हस्ताक्षरं दिसली. “प्रिय सिद्धू, आपल्याला भेटून कित्येक वर्षं झाली. गावात काहीतरी विचित्र घडतंय. जुन्या वाड्याजवळ रात्री अजब गोष्टी दिसतात. लोक घाबरलेत. मला वाटतं आपल्याला पुन्हा भेटून हे रहस्य सोडवायला हवं. – तुझा विन्या”

पत्र वाचून सिद्धार्थच्या अंगावर शहारा आला. गावातलं जुनं वाडं, जिथे बालपणी दोघं खेळायला जायचे… आणि आता तिथे काहीतरी गूढ घडतंय?

सिद्धार्थच्या मनातलं शहराचं जीवन एका क्षणात मागे सरकलं. त्याच्या डोळ्यांपुढे पुन्हा हिरवं गाव, नदी, आणि लहानपणचा मित्र उभा राहिला. त्याने बॅग भरली, आणि दुसऱ्या सकाळी तो केरळवाडीकडे निघाला.

भाग ४ – गूढ रहस्य

सिद्धार्थ केरळवाडीत पोहोचला तेव्हा संध्याकाळचं आकाश लालसर रंगानं न्हालेलं होतं. गाव तसंच होतं – धुळीच्या रस्त्यांवर खेळणारी मुलं, शेतातून परतणारे बैलगाडे, आणि वाड्याच्या दिशेने डोकावताच हवेतील थंडगार गूढपणा.

गावात शिरताच त्याला जुना मित्र दिसला. विनायक! केस पांढरेसर झाले होते, चेहऱ्यावर रेषा उमटल्या होत्या, पण डोळ्यांतली ओळखीची शांत चमक अजूनही तशीच होती.

“सिद्धू!” विनायकचा आवाज थरथरला. दोघं घट्ट मिठी मारून बराच वेळ बोलूच शकले नाहीत. शब्द नव्हते, फक्त डोळ्यातून वाहणाऱ्या आठवणी होत्या.

“काय गंमत आहे गावात?” सिद्धार्थने विचारलं. विनायक गंभीर झाला. “वाड्यात विचित्र सावल्या दिसतात. रात्री लोकांना कुजबुज ऐकू येते. काही तर म्हणतात तिथे कोणीतरी चालताना दिसतं. मागच्या महिन्यात दोन गुरं गायब झाली. गावकरी घाबरले आहेत.”

सिद्धार्थ हसला, “अरे, हे सगळं अंधश्रद्धा असावी. मी आलोय, पाहू काय आहे खरं.” पण मनात मात्र त्यालाही अस्वस्थता जाणवली.

त्या रात्री दोघांनी वाड्यापाशी जाण्याचं ठरवलं. वाडा म्हणजे गावाच्या टोकाला उभं असलेलं एक प्रचंड, मोडकळीस आलेलं घर. कधीकाळी गावच्या जमीनदाराचं ते ठिकाण होतं, पण पिढ्यानपिढ्या कोणी राहत नाही. भिंतींवर शेवाळ, खिडक्या अर्धवट तुटलेल्या, आणि दरवाज्यावर जणू सावल्या कोरलेल्या.

विनायकने कंदील पेटवला, सिद्धार्थने टॉर्च घेतली, आणि दोघे आत शिरले. घराच्या आत शिरताच थंड हवा अंगावर आली. कधी एकेकाळी रंगीबेरंगी असलेल्या भिंतींवर आता काळपट डाग होते. कोपऱ्यात जाळ्या, आणि छतावर कुठेतरी घुबडाचं ओरडणं.

अचानक वरच्या मजल्यावरून आवाज आला – “ठक… ठक…” दोघे चकित होऊन एकमेकांकडे पाहू लागले. “कोणी आहे का?” सिद्धार्थचा आवाज वाड्यात घुमला.

पण उत्तर आलं नाही. फक्त पायऱ्यांवर पावलांचे आवाज वाढत गेले.

ते वर गेले. मजल्यावर एक मोठी खोली होती. खोलीच्या मध्यभागी जुनं लाकडी पेटी ठेवलं होतं. पेटीवर धूळ, पण झाकण थोडं उघडं होतं – जणू नुकतंच कोणीतरी हात लावल्यासारखं.

सिद्धार्थ पुढे गेला. त्याने झाकण उघडलं… आणि आत एक जुना वही दिसला. काळपट झालेलं, पण अजूनही काही अक्षरं वाचायला येत होती.

विनायकने वही उचलली. त्याच्या मुखपृष्ठावर लिहिलं होतं – “रहस्य – कुणालाही सांगू नका.”

दोघांनी पाने उलटली. त्यात जमीनदाराच्या मुलाची हस्ताक्षरं होती. “आज रात्री मी शेतकऱ्याला इथे बोलावलं आहे. त्याचं रहस्य फोडल्याशिवाय शांत बसणार नाही. जर कुणाला हे सापडलं, तर जाणून घ्या – रक्ताच्या सावल्या अजून इथे आहेत.”

विनायकने पानं वाचून शहारला. “सिद्धू… तुला आठवतं का? बालपणी गावात एक शेतकरी अचानक गायब झाला होता. लोक म्हणाले होते की नदीत बुडाला. पण त्याचं प्रेत कधी सापडलंच नव्हतं.”

सिद्धार्थच्या डोळ्यांत विजेचा झोत चमकला. “म्हणजे तो शेतकरी… कदाचित वाड्यात मारला गेला असेल?”

तेवढ्यात खोलीच्या खिडकीतून सावली चमकली. काही क्षणासाठी स्पष्टपणे कोणीतरी उभं असल्याचं दिसलं – उंच, काळी आकृती. दोघे टॉर्च घेऊन धावत खिडकीपाशी गेले, पण तिथे कोणी नव्हतं.

फक्त बाहेर वाऱ्याच्या झुळकीनं खिडकी हलत होती.

“हे सगळं कुणीतरी घडवतंय,” सिद्धार्थने दात ओठात चावले. “कुणालातरी या रहस्याचा फायदा हवा आहे.”

त्याच क्षणी खाली अंगणातून आवाज आला – गुरगुरण्याचा, जणू माणसासारखा पण वेगळा. दोघांनी धावत खालच्या मजल्यावर पाहिलं. तिथे पुन्हा काहीच नव्हतं.

फक्त जमिनीवर ताजं पाऊलखुणा दिसत होत्या – चिखलामध्ये कोरलेली. आणि त्या पाऊलखुणा वाड्याबाहेर जंगलाच्या दिशेने जात होत्या.

“आपल्याला हे रहस्य सोडवायचंच आहे,” विनायक म्हणाला. सिद्धार्थने त्याच्या खांद्यावर हात ठेवला. “हो, पण लक्षात ठेव… आता आपण जे करतोय त्याचा शेवट फार वेगळा असू शकतो. आणि कदाचित… तो आपल्या मैत्रीचीही परीक्षा घेईल.”

भाग ५ – शेवट

सिद्धार्थ आणि विनायक रात्रीच्या अंधारात त्या पाऊलखुणांच्या मागे जाऊ लागले. जंगलात गार वारा वाहत होता, कुठेतरी घुबड ओरडत होतं. दोघांचे हातात कंदील आणि टॉर्च थरथरत होते.

जंगलाच्या मध्यभागी एक छोटं गुहेसारखं ठिकाण होतं. पाऊलखुणा थेट तिथे जात होत्या.

“चल आत पाहू,” सिद्धार्थ म्हणाला. विनायक थोडा थबकला. पण त्याच्या डोळ्यांत ठामपणा होता. “आज नाही गेलो तर हे रहस्य कायम गुप्त राहील.”

गुहेत शिरताच एक वास नाकात शिरला – ओलसर मातीचा आणि काहीतरी कुजलेल्या वस्तूंचा. आत मध्ये जुनी पेटारे, काही गंजलेली भांडी, आणि… भिंतीवर विचित्र चिन्हं कोरलेली.

अचानक एका कोपऱ्यातून पावलांचा आवाज आला. दोघं थिजून थांबले.

आणि समोर उभा राहिला – गावातीलच एक माणूस. राघव – जो गावात गाई-म्हशी सांभाळायचा, पण लोकांपासून नेहमीच दूर राहायचा.

“तुम्ही इथे काय करता?” सिद्धार्थने विचारलं. राघवचा चेहरा विकट हास्यानं विकृत झाला. “हे रहस्य माझं आहे. सगळ्यांनी घाबरलं पाहिजे, तेव्हाच मी त्यांच्यावर राज्य करू शकेन.”

विनायक थरथरला. “म्हणजे वाड्यातल्या सावल्या, आवाज… सगळं तुझंच काम होतं?” राघवने मान हलवली. “हो. लोकांना भीती दाखवली की ते सहज वश होतात. जुन्या वहीचा वापर करून मी कथा पसरवली. लोकांना वाटलं वाड्यात भूतं आहेत. आणि जेवढे घाबरले, तेवढं मी त्यांच्यावर ताबा मिळवला.”

सिद्धार्थ रागाने पुढे सरसावला. “अरे मूर्खा! त्या वहीतलं खरं रहस्य काय? शेतकरी खरंच मारला गेला का?”

राघवचा चेहरा क्षणभर गंभीर झाला. “हो… माझ्या आजोबांनीच तो शेतकरी मारला होता. कारण त्याने जमीनदाराला विरोध केला होता. मी ते रहस्य लपवण्यासाठी ही भीतीची खेळी केली.”

त्या क्षणी गुहेतल्या शांततेत जणू वीज कोसळली. विनायकच्या चेहऱ्यावर अश्रू आले. “म्हणजे गाव इतकी वर्षं खोट्या भीतीत जगत होतं?”

सिद्धार्थ पुढे झेपावला. “हे आता संपलं पाहिजे.” त्याने राघवला पकडलं. झटापट सुरू झाली. कंदील खाली पडला, ज्योतीनं अंधार उजळला.

त्या क्षणी विनायकने धाडस केलं. तो पुढे गेला आणि राघवला मागून पकडलं. “सिद्धू, मारू नकोस! कायदा आहे ना तुझ्याकडे.”

सिद्धार्थ थबकला. त्याच्या डोळ्यांत राग आणि न्यायाची ज्वाला होती. पण मित्राच्या आवाजातली विनंती त्याला थांबवली.

दोघांनी राघवला गावात आणलं. गावकरी जमले. सत्य बाहेर आलं. सगळे थक्क झाले – इतकी वर्षं ज्याला ‘भूतांचं वाडं’ मानलं, तिथे माणसाच्या पापाचं रहस्य लपलेलं होतं.

गावाने राघवला पोलिसांच्या हवाली केलं.

त्या रात्री सिद्धार्थ आणि विनायक वाड्याच्या पायऱ्यांवर बसले होते. चांदण्यात वाडा आता शांत दिसत होता. जणू त्याच्या भिंतीवरची सावलीही नाहीशी झाली होती.

“सिद्धू,” विनायक म्हणाला, “आपली मैत्री या सगळ्यात पुन्हा जिवंत झाली असं वाटतं.” सिद्धार्थ हसला. “हो. आपण कितीही दूर गेलो तरी शेवटी एकमेकांसाठी उभे राहतो – हेच खरं.”

दोघांनी हातात हात घेतला. आणि त्यांच्या डोळ्यांतून चमकली तीच जुनी खात्री – “आपण एकमेकांसाठी काहीही करू शकतो.”

Writer

Anaya Kumar